سێکتەری قەرزی دیجیتاڵی لە عێراق گۆڕانکارییەکی بەرچاوی بەسەردا هاتووە و بووەتە بەشێکی گرنگ لە سیستەمی دارایی وڵاتەکە. بە تایبەتی دوای دەرچوونی ڕێنمایی ژمارە 2ی ساڵی 2024ی بانکی ناوەندیی عێراق بۆ پارەدانی دیجیتاڵی، دەرگایەکی نوێ بە ڕووی کۆمپانیا تەکنۆلۆژییە داراییە نابانکییەکان (فینتێک) و بانکە دیجیتاڵییەکاندا کرایەوە بۆ پێشکەشکردنی قەرزی بچووک بە بەکاربەران. ئەم گەشەسەندنە خێرایە وایکردووە کە لە ناوەڕاستی ساڵی 2025دا، زیاتر لە 15 ئاپی قەرزی مۆڵەتپێدراو خزمەت بە نزیکەی 3 ملیۆن بەکارهێنەر بکەن، بە کۆی گشتیی قەرزی ساڵانە کە زیاترە لە یەک تریلیۆن دیناری عێراقی (نزیکەی 735 ملیۆن دۆلاری ئەمریکی).
ئەم وتارە بە شێوەیەکی گشتگیر وەک شیکەرەوەیەکی دارایی، ڕووناکی دەخاتە سەر بازاڕی قەرزی دیجیتاڵی لە عێراق، کۆمپانیا سەرەکییەکانی پێشکەشکاری قەرز، ڕێژەی سوو و مەرجەکانی قەرز، ژینگەی یاسایی و پاراستنی بەکارهێنەران، هەروەها ئامۆژگاری کرداری بۆ دانیشتووان پێشکەش دەکات.
بازاڕی قەرزی دیجیتاڵی لە عێراق: شیکردنەوەیەکی گشتی
لە مانگی حوزەیرانی ساڵی 2025، ستراتیژی نیشتمانیی گشتگیرکردنی دارایی (NFIS 2025-29)ی بانکی ناوەندیی عێراق ئامانجی دانا بۆ بەرزکردنەوەی ڕێژەی خاوەندارێتیی هەژمار لە 40% بۆ 50% تا ساڵی 2030 و زیادکردنی بەکارهێنانی پارەدانی دیجیتاڵی بۆ 85%. ڕێنمایی ژمارە 2ی ساڵی 2024 مەرجی مۆڵەتپێدانی بۆ دابینکەرانی خزمەتگوزاریی پارەدانی ئەلیکترۆنی (EPSPs) و بانکە دیجیتاڵییەکان دانا، کە پێویستی بە سەرمایەی کەمینەی 5 ملیار دیناری عێراقی و کۆنترۆڵی پتەوی ناسینەوەی کڕیار (KYC) و دژە سپیکردنەوەی پارە (AML) هەیە.
تا ناوەڕاستی ساڵی 2025، دۆخی بازاڕەکە بەم شێوەیە بوو:
- دابینکەرانی خزمەتگوزاریی پارەدانی ئەلیکترۆنیی مۆڵەتپێدراو: 28 کۆمپانیا، کە 16یان قەرزی بچووک لە ڕێگەی ئاپەکانی مۆبایلەوە پێشکەش دەکەن.
- مۆڵەتی بانکی دیجیتاڵی دەرچوو: 4 مۆڵەت، لەوانە بانکی یەکەمی عێراق (FIB) و سوپەر کیو (Qi Card).
- بڵاوبوونەوەی مۆبایل: 87%ی دانیشتووان.
- بڵاوبوونەوەی مۆبایلی زیرەک: 56%ی دانیشتووان.
- قەبارەی بازاڕی قەرزی دیجیتاڵی: یەک تریلیۆن دیناری عێراقی دابەشکراوە لە ساڵی ڕابردوودا، بە گەشەیەکی 45% بە بەراورد بە ساڵی پێشوو.
- مامناوەندیی ڕێژەی سووی ساڵانە (APR): لە نێوان 18% بۆ 72%، کە بە شێوەیەکی بەرچاو بەپێی قەبارەی قەرز و پرۆفایلی قەرزوەر جیاوازە.
ژینگەی ڕێکخستن هێشتا لە سەرەتادایە؛ ڕەشنووسی یاساکانی ڕاپۆرتی باوەڕپێکردنی دیجیتاڵی لەژێر ڕاوێژدان و بانکی ناوەندیی عێراق تا ئێستا هیچ ڕێکارێکی جێبەجێکردنی دەرنەکردووە. بەڵام، نیگەرانییە گشتییەکان لەسەر سووی زۆر و ئاسایشی زانیارییەکان بوونەتە هۆی داواکاری بۆ ڕێنمایی نوێی پاراستنی بەکارهێنەران.
کۆمپانیا سەرەکییەکانی قەرزی دیجیتاڵی و مەرجەکانیان
ژمارەیەکی زۆر لە ئاپ و پلاتفۆرمی قەرزی دیجیتاڵی لە عێراقدا چالاکن، کە هەندێکیان بریتین لە:
- First Iraqi Bank (FIB)
- SuperQi (Qi Card)
- NassWallet
- AsiaHawala
- Zain Cash
- FastPay
- NeoPay Iraq
- ICF-SME
- Capital Bank Mobile
- Credit Bank of Iraq Mobile
- Byblos Bank Iraq Mobile
- Arab Bank Iraq
- Simma (تایبەتمەندی قەرز پشتڕاست نەکراوەتەوە)
- Vitas Microfinance (ئاپی پشتڕاست نەکراوەتەوە)
- APS Iraq
شیکردنەوەی بانکی یەکەمی عێراق (FIB) و مەرجەکانی
وەک یەکێک لە پێشەنگەکانی بانکە دیجیتاڵییەکان، بانکی یەکەمی عێراق (FIB) نموونەیەکی باشی خزمەتگوزاریی قەرزی دیجیتاڵییە لە عێراق. زانیارییە سەرەکییەکانی بریتین لە:
- ناوی ئاپ: FIB Mobile (بەردەستە لە Google Play و App Store)
- جۆری قەرز: قەرزی کەسی
- بڕی قەرز: لە 100 هەزار دیناری عێراقی تا 10 ملیۆن دیناری عێراقی
- ڕێژەی سووی ساڵانە (APR): لە 24% بۆ 48% (بەپێی زانیارییەکانی وێبسایتی FIB لە مانگی ئەیلولی 2025)
- کرێ و مەرجەکان:
- کرێی کردنەوەی قەرز (Origination fee): 1.5%
- کرێی دواکەوتن (Late fee): 2% لە مانگێکدا
- خۆتۆمارکردن و ناسینەوەی کڕیار (KYC): بە تەواوی دیجیتاڵییە، بە هەڵگرتنی وێنەی ناسنامە/پاسپۆرت و پشتڕاستکردنەوە بە وێنەی سێڵفی.
- هەڵسەنگاندنی قەرز: سیستەمی تایبەتی نمرەدان بە پاڵپشتیی زیرەکی دەستکرد (AI) و داتای گواستنەوەی مووچە.
- سەرچاوەی دابینکردنی سەرمایە: لەلایەن وەبەرهێنەرانی ناوخۆییەوە دابینکراوە، هیچ سەرمایەی دەرەکیی سەرکێشی (VC) نییە.
- ڕێکخستن و مۆڵەت: مۆڵەتی بانکی دیجیتاڵی ژمارە DB-0001؛ هیچ ڕێکارێکی جێبەجێکردنی لەسەر نەبووە.
- ڕێژەی ئەستێرە لە گووگڵ پلەی: 4.2/5 (لەسەر بنەمای 5.6 هەزار پێداچوونەوە)
- تێبینییەکانی بەکارهێنان: ڕووکارێکی خاوێنی هەیە؛ هەندێک جار کێشەی چوونەژوورەوەی هەیە.
قەرزە دیجیتاڵییەکان لە عێراق بەگشتی لە بڕی 100 هەزار دینارەوە تا 10 ملیۆن دینارن، کە ڕێژەی سووی ساڵانەیان بەشێوەیەکی بەرچاو دەگۆڕێت بەپێی جۆری کۆمپانیا و پڕۆفایلی قەرزوەر. هەروەها کرێی زیادە و کرێی دواکەوتن هەمیشە دەبێت لەبەرچاو بگیرێت.
ژینگەی یاسایی و پاراستنی بەکارهێنەر
سەرباری گەشەکردنی خێرای سێکتەرەکە، ژینگەی یاسایی قەرزی دیجیتاڵی لە عێراق هێشتا لە پەرەسەندندایە. ڕێنمایی ژمارە 2ی بانکی ناوەندیی عێراق بناغەیەکی باشی داناوە بۆ مۆڵەتپێدان و چاودێری، بەڵام پێویستی بە وردەکاری زیاتر هەیە بۆ پاراستنی بەکارهێنەران. کۆنترۆڵی پتەوی ناسینەوەی کڕیار (KYC) و دژە سپیکردنەوەی پارە (AML) مەرجن، بەڵام پرسیارەکان لەبارەی ئاسایشی زانیارییە تایبەتییەکان و ڕوونیی کرێ و سووەکان هێشتا ماون. ڕەشنووسی یاساکانی ڕاپۆرتی باوەڕپێکردنی دیجیتاڵی هەنگاوێکی باشە بۆ داهاتوو، بەڵام تا ئێستا هیچ کۆنترۆڵێکی فەرمی بۆ ڕێژەی سووی زۆر یان چارەسەرکردنی سکاڵاکانی بەکارهێنەران نەخراوەتە ڕوو.
بەکارهێنەران پێویستە ئاگادار بن لە مافەکانیان و پێش وەرگرتنی هەر قەرزێک، بە وردی مەرج و ڕێساکان بخوێننەوە و تێیان بگەن. بانکی ناوەندیی عێراق و لایەنە پەیوەندیدارەکان پێویستە بەردەوام بن لە چاودێریکردن و دانانی یاسای نوێ بۆ دڵنیابوون لە پاراستنی بەرژەوەندییەکانی بەکارهێنەران و دروستکردنی ژینگەیەکی متمانەپێکراو بۆ قەرزی دیجیتاڵی.
ئامۆژگاری کرداری بۆ بەکارهێنەران
لەگەڵ هەموو دەرفەت و ئاسانکارییەکانی قەرزی دیجیتاڵیدا، بەکارهێنەران دەبێت وریابن و هەنگاوی پێویست بنێن بۆ پاراستنی خۆیان لە مەترسییەکان. لێرەدا پێنج ئامۆژگاری کرداری پێشکەش دەکرێت:
- بە وردی مەرج و ڕێساکان بخوێنەرەوە: پێش ئەوەی قەرزێک وەربگریت، هەموو مەرجەکان، ڕێژەی سوو (APR)، کرێی کردنەوە، کرێی دواکەوتن و هەر تێچوویەکی دیکە بە وردی بخوێنەرەوە. پرسیار بکە ئەگەر شتێک تێناگەیت.
- بەراوردکاری بکە لە نێوان چەند پێشکەشکارێک: تەنها پشت بە یەک ئاپ مەبەست. چەندین ئاپی جیاواز هەن کە ڕێژەی سوو و مەرجی جیاوازیان هەیە. بەراوردکاری کردن دەتوانیت یارمەتیت بدات بۆ دۆزینەوەی باشترین پێشنیار کە گونجاو بێت بۆ پێداویستییەکانت.
- پلانێکی گەڕاندنەوەت هەبێت: قەرز تەنها کاتێک وەربگرە کە دڵنیا بیت دەتوانیت لە کاتی خۆیدا بگەڕێنیتەوە. پلانێکی بودجەت هەبێت بۆ بەڕێوەبردنی پارەکە و دڵنیابوون لەوەی کە دەتوانیت قەرزەکە لەگەڵ سووەکەیدا بگەڕێنیتەوە و تووشی کرێی دواکەوتن نەبیت.
- زانیارییە کەسییەکانت بپارێزە: تەنها لە ئاپ و پلاتفۆرمی مۆڵەتپێدراو و متمانەپێکراو زانیارییە کەسی و داراییەکانت هاوبەش بکە. دڵنیابە لەوەی کە کۆمپانیاکە پابەندە بە پاراستنی زانیارییەکان و سیاسەتی تایبەتمەندێتی (privacy policy) ڕوونە.
- مۆڵەتی کۆمپانیاکە بپشکنە: پێش مامەڵەکردن لەگەڵ هەر ئاپێکی قەرز، دڵنیابە لەوەی کە کۆمپانیاکە مۆڵەتی فەرمی لە بانکی ناوەندیی عێراق یان لایەنێکی پەیوەندیدار وەرگرتووە. ئەمەش دڵنیایی زیاترت پێدەبەخشێت سەبارەت بە یاساییبوونی خزمەتگوزارییەکانیان.
گەشەکردنی قەرزی دیجیتاڵی لە عێراق دەرفەتێکی گەورەیە بۆ گشتگیرکردنی دارایی و ئاسانکاریی ژیانی خەڵک، بەڵام پێویستی بە وریایی و تێگەیشتنی ورد هەیە لەلایەن بەکارهێنەران و چاودێرییەکی بەردەوام لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە.
